Deze pagina geeft een introductie in het Chinees. Behandeld wordt hier het mandarijn, de officiële taal van China.
Mandarijn: het Esperanto van China
In China, waar bijna een kwart van de wereldbevolking woont, worden vele talen gesproken. Als reiziger is het gelukkig niet nodig om al die talen te spreken. Er is één taal die iedere scholier leert: het Mandarijn. Het Mandarijn komt oorspronkelijk uit de omgeving van Peking.
Het geschreven Chinees heeft in de loop der tijd veel veranderingen ondergaan. Naarmate het schrift belangrijker werd, werd ook de behoefte groter om tot een eenvoudiger en eenduidiger schrijfwijze te komen. Na de Tweede Wereldoorlog besloot men een groot aantal karakters te vereenvoudigen. Het resultaat is nu, dat voor een groot aantal woorden zowel een klassieke als een moderne schrijfwijze bestaat. Het moderne schrift is algemeen in China zelf, terwijl landen als Singapore en Taiwan vasthielden aan de traditionele versie.
Voordeel van de vereenvoudigde versie is, dat het sneller is te leren. Tegenstanders echter vinden dat met de traditionele karakters een belangrijk cultuurgoed verloren gaat.
Chinees heeft een heel andere structuur dan westerse talen: grammatica en klanken lijken niet op elkaar. Toch is de taal voor westerlingen best te leren. De structuur is vrij eenvoudig en het aantal klanken is beperkt. Het grootste obstakel in het leren spreken van Chinees is het tonale karakter.
Chinese woorden worden op een vaste toon uitgesproken. Het Mandarijn heeft er vier: een hoge vlakke toon, een klimmende toon, een toon die eerst daalt en dan klimt, en een vallende, ietwat snauwerige toon. Die toon blijft hetzelfde, of de persoon nu rustig is of woedend. Toch is het prima te horen in welke gemoedstoestand een Chinees is, bijvoorbeeld aan het volume.
Karakters zijn oorspronkelijk een soort pictogrammen, vereenvoudigde afbeeldingen van hetgeen men bedoelt. Zaken als mensen, regen, etc. zijn redelijk eenvoudig af te beelden. Zodra abstracte begrippen weergegeven worden, wordt het interessant: karakters worden karakteriseringen, de manier waarop mensen tegen de dingen aankijken. Dit maakt de studie van karakters interessant.
Pinyin
Aan een Chinees karakter is niet te zien hoe het uitgesproken moet worden; de uitspraak moet worden onthouden. Men kan dus Chinees leren schrijven zonder het te kunnen spreken of andersom.
Om het niet-Chinezen wat makkelijker te maken, maakt men ook gebruik van pinyin. Pinyin is een standaard manier om Chinees te schrijven door middel van een westers alfabet. Voor 'lao wai' (buitenlanders) is het een belangrijk hulpmiddel om Chinees te leren spreken.
Als u van plan bent pinyin te gebruiken, kunt u in een reisgids of reiswoordenboekje de precieze uitspraak bestuderen.
Een paar woordjes Chinees
Om een idee te krijgen van de taal, wordt een aantal woorden omschreven.
Het woord 'China' is waarschijnlijk afgeleid van 'Qin'. De Qin-dynastie was de eerste die heel China regeerde. Zij deed dat van 221 - 207 voor Christus, begon met de bouw van de muur en legde de basis voor de verdere ontwikkeling van het rijk.
Chinezen zelf hebben het over zhong guo als ze praten over hun land. 'Zhong' betekent 'midden', terwijl 'guo' 'land' betekent. China is dus het land van het midden, en vanuit China bezien is dat natuurlijk ook zo.
In het karakter 'zhong' wordt de betekenis aangeduid met de verticale streep die door het midden van het vierkant gaat.
Het teken voor 'land' bestaat uit een begrensd gebied met het teken van jade erin. Jade staat voor iets waardevols.
'Ren' is een heel eenvoudig teken van een poppetje met twee benen.
Volgens de Chinezen een 'nanren', een mannelijk mens. Het teken voor mannelijk bestaat uit twee delen: het bovenste stelt akkers voor, en het onderste kracht. Een man immers is sterk en bewerkt de velden. Aldus de Chinezen.
Zoals te verwachten viel, is een vrouw een vrouwelijk mens, een nüren. 'Nü' stelt een mens voor met een kind op schoot.
Persoonsvormen
Hij, zij en het worden in het Chinees precies hetzelfde uitgesproken en zijn dus in feite hetzelfde woord. Vroeger was ook het karakter gelijk, maar is men onder invloed van vreemde talen onderscheid gaan maken.
Het meervoud wordt gevormd met het achtervoegsel 'men':
Het zal u wellicht opvallen dat de meeste van deze karakters aan de linkerkant een streep hebben met een schuin 'dakje' erop. Deze zogenaamde radikaal lijkt op '人', 'mens', wat aangeeft dat het woord iets met mensen te maken heeft. 'Zij' heeft als radikaal '女', 'vrouw', wat aangeeft dat het iets met vrouwen te maken heeft.
Wat grammatica
Hier wat eenvoudige grammatica. We beginnen met het werkwoord:
In het algemeen is het gebruik van 'zijn' hetzelfde als in het Nederlands, maar het wordt vaak weggelaten op plaatsen waar wij het zouden toepassen.
Bijvoorbeeld:
Wo shi Helanren
- ik ben Nederlander
Wo gaoxing
- ik ben blij
een werkwoord wordt ontkennend gemaakt door er 'bu', 'niet', voor te zetten:
Wo bu shi Helanren
- ik ben geen Nederlander
'Zijn niet zijn' is een vraagformulering:
Ni shi bu shi Helanren- ben je Nederlander?
dit is op alle werkwoorden toepasbaar:
Ni dao bu dao Helan
- ga je naar Nederland?
Een andere manier om een vraag te formuleren is door 'ma' aan het eind van een zin te plaatsen:
Ni shi Helanren ma?
- ben je Nederlander?
'Ba' gebruik je aan het eind als je het antwoord al denkt te weten:
Ni shi Helanren ba?
- jij bent Nederlander, is het niet?
Beleefdheden
Groeten is vrij eenvoudig in het Chinees. Er zijn verschillende uitdrukkingen, maar eentje is universeel bruikbaar: 'ni hao'. 'Ni' betekent 'jij' en 'hao' betekent 'goed'. Men vraagt elkaar dus of het goed gaat.
Er zijn een paar interessante dingen op te merken over dit eenvoudige zinnetje. Om te beginnen zit er geen werkwoord in. Waar in het Nederlands het werkwoord 'zijn' gebruikt wordt, is in het Chinees vaak geen werkwoord nodig.
Verder is 'ni hao' eigenlijk geen vraag maar een constatering. Letterlijk betekent het: het gaat goed met je. Voluit zou men moeten zeggen: 'ni hao ma', maar iedereen begrijpt wat bedoeld wordt en dus laat men het vraagwoordje 'ma' weg.
Als men 'ni hao' tegen u zegt, kunt u hetzelfde terugzeggen. Het gebruik is dus precies hetzelfde als bij 'hallo', men beoogt geen diepe bespiegelingen over uw toestand te krijgen.
'Zai jian' is de algemene manier om afscheid te nemen. 'Zai' betekent 'weer' of 'wederom' en 'jian' is 'ontmoeten'.
Een andere bruikbare uitdrukking is 'xie xie'. Nederlanders bedanken vaker dan Chinezen, dus als u volgens eigen gewoonte te werk gaat zit u altijd goed.
Dit kan op veel manieren gezegd worden, maar dit is de eenvoudigste: 'bu xie'. Zoals hierboven te zien is, betekent 'xie' 'bedanken'. 'Bu' is hetzelfde als 'niet' en kan gebruikt worden om de betekenis van een werkwoord om te draaien. De letterlijke betekenis is: 'niets te danken'.
Eten en drinken
'Chi fan' betekent letterlijk: rijst eten, maar wordt ook algemeen gebruikt om aan te geven dat je wilt eten. Een maaltijd is in Chinese ogen immers niet compleet zonder rijst. 'Chi' betekent 'eten', en 'fan' is 'rijst'.
Brood eten:
chi mian bao
吃面包
Natuurlijk is er in China meer te eten dan rijst alleen. In het noorden wordt veel tarwe verbouwd, en luxebroodjes zijn overal in het land verkrijgbaar. 'Chi mian bao', zegt een Chinees als hij een broodje wil eten.
Kraanwater drinken is niet verstandig in China, maar overal kunt u flessenwater kopen. 'He shui', 'drinken water', zegt een Chinees.
Als u bij mensen wordt uitgenodigd, krijgt u vaak thee te drinken. 'He cha', zegt de gastheer dan, als hij het kopje overhandigt: 'thee drinken'.
Het zal u bij deze voorbeelden wellicht opvallen dat eerst het werkwoord wordt genoemd en dan het lijdend voorwerp. Dit is de algemene constructie.
In het Chinees is het niet nodig om een persoonsvorm (ik, jij,...) in een zin te gebruiken als duidelijk is wie er bedoeld wordt. Dus als wij zeggen: 'ik drink water', kan hij zeggen: 'drink water'.
Verder kent het Chinees geen werkwoordvervoegingen. Dus vormen als: 'drink', 'drinkt', 'dronk', 'dronken' bestaan niet. Dus in plaats van 'ik drink water' zegt hij: 'drinken water'. De volgorde van de woorden is hetzelfde als in het Nederlands.
Vervoer
Voertuigen zijn er in China in alle soorten en maten, van heel oud tot heel modern. Al zijn ze nog zo divers, in taalkundige zin hebben ze één ding gemeen, namelijk het woordje:
'Che' is een algemene aanduiding voor een voertuig op wielen. Dit woordje komt voor in elke voertuignaam, zoals: auto, bus, kar en ook: fiets.
Een echte tongbreker is dit woord voor ons geliefde rijwiel. Net als in Nederland wordt er in China veel gefietst. Behalve het gebruikelijke stalen ros heeft men nog veel varianten, zoals de driewieler met laadbak achterop. Zo kan men toch zonder auto grote vrachten vervoeren. Letterlijk betekent zixingche: door-jezelf-voortbewogen-voertuig.
Wie niet lopen wil, neemt een of ander voertuig. Het Chinees kent hiervoor twee werkwoorden, afhankelijk van de manier waarop gezeten wordt.
Fietsen:
qi zi xing che
骑自行车
Letterlijk betekent dit: ik berijd een fiets (in analogie met 'een paard berijden'). Vaak wordt gezegd: 'qiche', 'ik berijd een voertuig', als duidelijk is dat het om een fiets gaat (en geen brommer bijvoorbeeld).
Een voertuig nemen:
zuo che
坐车
Wie met een voertuig op weg gaat, zit meestal. Deze uitdrukking betekent letterlijk: 'ik zit op een voertuig', maar geeft aan dat men ergens heen gaat. Wat voor voertuig het is, zal uit de context blijken. Voor de gewone Chinees zal het een vorm van openbaar vervoer zijn, bus, taxi, kar-met-paard of iets dergelijks.
